Kabotaj Kanunu İle Ne Oldu? Süreç, Sonuç ve Günümüzdeki Tartışmalar
20. yüzyılın ilk çeyreğinde eğitimci kişiliğimle gözlemlediğim şeylerden biri şudur: tarihsel düzenlemeler yalnızca hukuk metinleriyle değil, bir toplumun kimliği, aidiyeti ve ekonomik yönelimleriyle de şekillenir. Bu bağlamda, Kabotaj Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle birlikte Türkiye’de denizcilik, liman hizmetleri ve karasularındaki egemenlik algısı köklü biçimde değişmiştir. Peki, “Kabotaj Kanunu ile ne oldu?” sorusunun yanıtı yalnızca bir yasa maddesinin uygulanmasıyla mı sınırlı kalır? Elbette hayır. Bu düzenlemenin tarihsel arka planı, ekonomik ve toplumsal sonuçları, ayrıca günümüzdeki akademik tartışmaları vardır. Aşağıda bu üç boyutu birlikte ele alacağım.
Tarihsel Arka Plan: Egemenlik Arayışı ve Denizlerde Bağımsızlık
Cumhuriyet öncesi dönemde, Osmanlı Devleti’nin imtiyazlarla yabancı devletlere tanıdığı ayrıcalıklar (kapitülasyon) nedeniyle, Türk limanlarında ve iç sularda yabancı gemiler önemli ölçüde fiilî üstünlük sahibiydi. ([Yat Marina][1]) 24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması ile kapitülasyonların kaldırılması yoluna gidildi. ([Hukuk Ansiklopedisi][2])
Ardından, 19 Nisan 1926’da kabul edilen 815 sayılı Kabotaj Kanunu, 1 Temmuz 1926 tarihinde yürürlüğe girdi. ([Hukuk Ansiklopedisi][2]) Bu kanunla birlikte Türkiye sahilleri ve limanlar arasındaki yük‑yolcu taşımacılığı, römorkaj, kılavuzluk gibi hizmetlerin Türk bayraklı gemiler ve Türk vatandaşlarına münhasır kılındı. ([TürkInform Haberler][3])
Bu adım yalnızca denizcilik açısından bir düzenleme değil, aynı zamanda bir ulusal egemenlik ilanıydı. Dolayısıyla “Kanun ile ne oldu?” sorusunun cevabı, “Türkiye kendi kıyılarında ve limanlarında deniz ticaretinde kontrolü eline aldı” şeklinde özetlenebilir.
Ekonomik ve Toplumsal Sonuçlar
Bu düzenlemeyle birlikte iç taşıma ve liman hizmetleri alanında yerli sermaye ve iş gücü teşvik edilmeye başlandı. Yabancı gemilerin limanlar arasında taşımacılık yapması sınırlanınca, Türk denizciliğinin altyapısı ile yerli tersanelerin gelişmesi gündeme geldi. Bu sayede, bir yandan istihdam artışı sağlandı, öte yandan deniz ticaretinin yerli yapı tarafından yürütülmesi yönünde bir değişim başlatıldı. ([TürkInform Haberler][3])
Aynı zamanda, bu yasa ulusal kimlik açısından da sembolik bir önem taşıdı. Denizlerde özgür hareket etme hakkı, Türkiye’nin denizlerle ilişkisindeki paradigma değişimini temsil etti. Bu bağlamda, her 1 Temmuz’da kutlanan Denizcilik ve Kabotaj Bayramı, yalnızca bir bayram değil; geçmişin yükünü ve geleceğin umutlarını birlikte taşıyan bir anlam kazandı. ([tarihvakti.com][4])
Ancak bu gelişmeler, her şeyin sorunsuz ilerlediği anlamına gelmez. Bazı bölgelerde denizcilik altyapısı ve sermaye birikimi yeterince hızlı gelişemedi. Ayrıca globalleşme süreci ve yabancı yatırım baskısı, kanunun uygulamasında zaman zaman tartışma yaratmıştır.
Günümüzdeki Akademik Tartışmalar
Bugün akademik camiada öne çıkan tartışmalardan biri şudur: “Kabotaj Kanunu, yerli denizcilik sektörünü korurken rekabeti kısıtlıyor mu?” Bazı ekonomi ve deniz ticareti uzmanları, küresel piyasalarda rekabet edebilmenin önünde engel oluşturduğunu savunuyorlar. ([Yenigün Gazetesi][5]) Diğer yandan, ulusal güvenlik ve stratejik bağımsızlık açısından bu hakkın korunması gerektiği yönünde görüşler de güçlü biçimde var. Özellikle Türkiye’nin üç tarafı denizlerle çevrili olması ve dış ticaretinin büyük kısmının deniz yoluyla gerçekleşmesi düşünülünce, içeride taşımacılığı ve liman hizmetlerini kontrol altında tutmak kritik bir strateji olarak değerlendiriliyor. ([Yat Marina][1])
Bir başka tartışma alanı ise uygulama aşaması: Gerçek anlamda Türk bayraklı gemilerin limanlar arası taşımacılıkta yeterli oranda yer alıp almadığı, yabancı bandıralı gemilerin etkinliği, liman hizmetlerinde yerli işletmelerin payı gibi konular. Bu bağlamda, kanunun teknik ve fiili başarımı üzerine güncel çalışmalar yapılmakta.
Sonuç: Ne Ders Almalıyız?
Kabotaj Kanunu ile ne oldu sorusuna cevap verirken yalnızca “kanun çıktı” değil, “kanunla birlikte nelerin değiştiğine” bakmak gerekir. Denizlerde egemenlik kazanıldı, yerli denizcilik sektörü desteklendi, ulusal kimlik açısından önemli bir adım atıldı; ancak günümüzde uygulamada ve rekabet ortamında yeni dinamikler ortaya çıktı. Bugün bizler için çıkarılması gereken dersler şunlardır:
– Yasal düzenlemeler yalnızca metinlerden ibaret değildir; ekonomik, toplumsal ve sembolik boyutları vardır.
– Tarihsel bir kazanım olsa bile, değişen dünya koşullarında bu kazanımların yeniden değerlendirilmesi gerekir.
– Eğitim ve farkındalık yoluyla bu tür kapitallerin anlamı genç kuşaklara aktarılmalıdır.
Okuyucuya bir soru bırakmak isterim: Sizce deniz taşımacılığı ve liman hizmetleri alanında yerli kontrollü yapı, küresel rekabet ortamında bir avantaj mı sağlıyor yoksa sınırlama mı getiriyor? Ve kendi yaşadığınız şehirde ya da bölgenizde, liman ve denizcilik sektörü sizce nasıl bir sosyal etki yaratıyor? Bu sorular üzerinden düşünmek, yalnızca tarih okumak değil, bugünü ve geleceği anlamak açısından önemli bir adım olabilir.
[1]: “Denizlerde Egemenliğin Simgesi: Kabotaj Bayramı’na Giden Yol”
[2]: “Kabotaj Kanunu / Kanunlar / Mevzuat / Hukuk Ansiklopedisi”
[3]: “Kabotaj Kanunu nedir, amacı ve önemi nedir? Kabotaj Kanunu ne zaman …”
[4]: “1 Temmuz Kabotaj Bayramı: Denizlerde Egemenliğimizin Sembolü”
[5]: “Kabotaj Kanunu Değişti Mi? Kabotaj Kanunu Nedir? Kabtaj Kanunu Ne İşe …”